FINANSE LONDYNU

Londyn, największe miasto na świecie, nie ma dotąd jednego ogólnego zarządu. Jądro Londynu stanowi stare miasto – City, mające oddzielną  Radę municypalną i na jej czele obieranego corocznie lorda majora. Do tego starego miasta przyrosły z czasem różne parafie, z których każda osobną całość stanowi. 

Taki średniowieczny stan rzeczy przypomina nam Warszawę przed końcem osiemnastego wieku, kiedy Stare-Miasto, Nowe-Miasto, Grzybów, Leszno Solec i rozliczne jurydyki nie zespoliły się jeszcze w jeden obręb miejski.

Wynikł stąd w Londynie rażący niedostatek we wszystkiem  co dotyczy dzieł ogólnego użytku. Zawiązały się wprawdzie kompanie do zaopatrywania miasta gazem, wodą; były linie omnibusów; w ostatnich czasach zaprowadzono w mieście drogi żelazne; - lecz te prywatne przedsięwzięcia objęły w zakres swojej działalności takie tylko przedmioty, które zapowiadały lub zapowiadać zdawały się zysk odpowiedni włożonym kapitałom.  Na drodze prywatnego stowarzyszenia powstał i sławny tunel – podziemne przejście pod Tamizą – jedno z największych a zarazem najnieużyteczniejszych dzieł jakie wyszły z rąk ludzkich, - spekulacja całkiem chybiona. 

Do ostatnich przecież czasów, Tamiza nie miała bulwarku, nie było ogólnego systemu kanalizacji. Nieczystości miejskie, wpuszczone do rzeki w obrębie miasta, tak zepsuły wodę, że ryby w niej  wyzdychały; a w gorące dnie lata, nieznośna woń zarażała powietrze nad rzeką i w jej pobliżu. 

Taki stan rzeczy, przemógł w końcu niechęć Anglików do zcentralizowanej administracji. Wzięli się więc do dzieła w sposób sobie właściwy. “Powoli i omackiem,” mówi dziennik angielski  The Economist z d 5 stycznia 1857 r. “według upodobanej sobie modły, kawałek po kawałku, bez stanowczego planu i z bardzo małą świadomością tego co robi, Parlament stwarza ogólną władzę Londynu, zarząd centralny z oznaczonym ściśle zakresem działania,  lecz z mocą rządzenia całą stolicą.” Od roku 1848 trzydzieści pięć oddzielnych  aktów parlamentu nadało Zarządowi budowlanemu stolicy (Metropolitan Board of works)  rozmaite atrybucje, które uczyniły z niego władzę silną, zdolną przełamać opór prywatnych interesów, mającą zatem przymiot, którego nie dostaje większej części municypalności angielskich.

Zarząd został początkowo utworzony dla przeprowadzenia kanalizacji i obulwarkowania Tamizy. Nie miał i nie ma dotąd prawa nakładania opłat; powierzono mu jedynie kontrolę niektórych specjalnych źródeł dochodu. Takiemi są:  dochód z opłaty od węgla kamiennego, w wysokości około 5% wartości, i mała opłata od wina, - dochody przekazane zarządowi na lat 16. Ma nadto Zarząd prawo pobierania kanałowego, w kształcie podarku od mieszkań. Przychód z tych źródeł otrzymał ściśle oznaczone przeznaczenie, tj. na kanalizację i bulwark, na co zaciągnięto pożyczkę 4.200.000 f.st. czyli  27.000.000 rubli, przez skarb poręczoną.

 Nie należy do zakresu niniejszej pracy opisywać wykonane przez Zarząd roboty. Nadmienimy tylko że kanalizacja ukończoną jest w części miasta na południu od Tamizy położonej, a na północnej stronie zbliża się do ukończenia.

Zarząd wywiązał się więc jakkolwiek dość wolno, z włożonego nań zadania.

Utworzenie silnej i skutecznie działającej administracji, dla przeprowadzenia robót ogólnej użyteczności, wyrodziło życzenie zachowania zarządu centralnego i nadal, po ukończeniu zadania, dla którego był utworzony. Zaczęto powierzać Zarządowi budowl stolicy różne do zakresu działania inżynierji miasta należące przedmioty, a głównie ulepszenia środków komunikacji w obrębie miasta.

W miarę rozwijania się zakresu jego działań, Zarząd uczuł potrzebę zapewnienia sobie nowych źródeł dochodu. W roku zeszłym zażądał ustąpienia mu pobieranej na rzecz skarbu publicznego opłaty od fjakrów, wynoszącej około 4.400 f. ster. rocznie. Suma ta, niedostateczna dla nadania Zarządowi finansowej podstawy, nie mogła być ustąpioną bez uszczuplenia dochodów skarbowych. Żądanie Zarządu nie odniosło skutku. W roku bieżącym Zarząd wystąpił z żądaniem przedłużenia poboru opłat od węgla i wina na lat pięć; nałożenia podatku od mieszkań, z przeznaczeniem na ulepszenia miejskie w wysokości 1 ¼ % czyli 3 pensów od jednego funta ster., co dałoby około 162.000 f. ster. rocznego dochodu, i nakoniec oddania mu wyłącznego prawa wyrabiania gazu. Na żądania te rząd się zgodził; pozostaje jeszcze otrzymać przyzwolenie parlamentu.

Ekonomista (angielski) w powołanym artykule rostrząsając te propozycje Zarządu, uważa że nowy podatek od mieszkań, przy nierównym stosunku podatków pobieranych przez zarządy miejscowe w różnych częściach Londynu, uciążyłby część wschodnią miasta, oszczędzając zachodnią; że wyrównanie podatku zabrałoby wiele czasu, wywołałoby silną opozycję, i jakkolwiek pożądane, nie dałoby nigdy dostatecznego dla potrzeb miasta dochodu. Ekonomista proponuje, aby opłatę od węgla i wina z czasowej zamienić na trwałą, podwyższając nawet ostatnią. Chciałby przytem nałożenia poboru po 1 penny (5 groszy) od funta soli. “Przy niezmiernej taniości tego artykułu”, mówi Ekonomista, “panuje w Anglji istotne marnotrawstwo soli; w razie podniesienia ceny, oszczędniejsze użycie, zrównoważyłoby koszt zwiększony nabycia”.

Ekonomista radzi, aby rozszerzono władzę Zarządu budowl. Obecnie otwarcie nowej ulicy wymaga oddzielnego aktu parlamentu; wypadałoby zdaniem Ekonomisty nadać Zarządowi ogólne upoważnienie do ulepszeń, z pewnem jednakże ograniczeniem, z obowiązkiem ogłaszania planów ulepszeń na sześć miesięcy przed wprowadzeniem ich w wykonanie itp. Wreszcie zamiast gazu, wolałby Ekonomista, iżby Zarząd wziął w swoje ręce zaopatrzenie miasta wodą.

Jak widzimy, finanse Londynu opierają się głównie na podatku niestałym. Jestto istotny wyjątek w systemacie finansowym angielskim, którego charakterystyczną cechą jest rozdział źródeł dochodowych w taki sposób, że skarb publiczny opiera swój systemat podatkowania przeważnie na podatkach niestałych; prowincje zaś (hrabstwa), miasta i gminy wiejskie (parafje) pobierają podatki stałe.

Za systematem tym przemawia p. Boiteau w artykule zamieszczonym w kwietniowym zeszycie r. b. dziennika Journal des Economistes pod napisem: “O zniesieniu konsumcji (de l’abolition des octrois). P. Boiteau nie zwrócił przecież uwagi na wyjątek jaki stanowi Londyn w systemacie angielskim i zbyt ogólnie twierdzi, że konsumcja (octroi) w Anglji nie istnieje (str. 13). Zbyt przeważnie też ten ekonomista przypisuje (str. 10), napływ ludności wiejskiej do wielkich miast systematowi podatku konsumcijnego, podającego łatwe środki do ogromnych wydatków na roboty publiczne. Przykład Anglji dowodzi, że wielkie miasta niepomiernie wzrastają i tam gdzie nie ma konsumcji miejskiej. Taki podatek w innych miastach angielskich prócz Londynu nie istnieje wcale; w Londynie zaprowadzony został dopiero od lat kilkunastu. Nie położyło się tamy zwiększaniu się ludności wielkich miast angielskich, lecz miało jedynie za skutek, że miastom tym brakuje niezbędnych dzieł ogólnej użyteczności. Nie wynika z tego cośmy powiedzieli, aby w zwiększaniu dochodów miejskich za pomocą konsumcji nie mogła nastąpić przesada: prawda, jak zwykle, leży w środku. Paryż nadużył konsumcijnego podatku – wołają tam o jego zniesienie; w Londynie niedawno jeszcze nie było go wcale, - widzimy że opinja nie była przeciwną jego wprowadzeniu, a nawet oświadcza się za utrzymaniem i rozszerzeniem w pewnej mierze.

F.Z.

„Ekonomista”, Warszawa, 1867 r. str. 288-291.